Van Sachs tot Laura

Van Sachs tot Laura.

Batavus behoort op rijwielgebied tot de groten in Nederland en haalde onlangs via moederbedrijf Accell Group het nieuws met de overname van Sparta. Het door Andries Gaastra in 1904 begonnen bedrijf begaf zich voor de Tweede wereldoorlog al op het pad van het ´verzwaarde´ rijwiel met hulpmotor, de stamvader van de bromfiets. Wim Beeroma werpt een blik op de verscheidenheid aan modellen die Batavus gedurende bijna een halve eeuw produceerde.

In de jaren 30 kwam BATAVUS op de markt met door 74 en 98 cc Sachs blokjes aangedreven hulpmotorrijwielen.

Batavus kwam begin 1932 met zijn eerste gemotoriseerde tweewieler op de markt, een licht motorfietsje met 98cc Villiers blokje. Daarnaast kwamen er in 1933 dames- en herenmodel rijwielen met hulpmotor. Ingebouwd werd de Sachs 74cc met twee versnellingen en er was een verende voorvork aan boord. Ondanks zijn 74cc was het naar onze maatstaven maar een matig presterend brommertje. Gedurende de jaren ´30 zag een reeks hulpmotormodellen met Sachs en ILO blokjes het licht in Heerenveen, waaronder vanaf 1938 de 60cc Saxonette naafmotor in het achterwiel. Ook leverde men lichte motorfietsen met ILO en Villiers krachtbronnen van 120-125 cc. Na de oorlog was Batavus er weer snel bij: begin 1950 werd de Wingwheel naafmotor ingebouwd in een verstevigde Batavus fiets. Na die tijd kwam de Batavus Itom, maar dat was zeker geen Italiaanse racer. Pas in 1952 kwam de ILO-motor weer op de proppen en de banden met dat merk werden heel lang gehandhaafd.

Stanvader van wellicht de bekendste Batavus-reeks de Batavus met ILO FM48 motor.

Bilonet

De Batavus Bilonet, mogelijk het best in het geheugen liggende model, zag het eerste levenslicht in 1954 als productiebrommer, maar de introductie was al veel eerder geweest, namelijk in 1952 op de Damesbeurs in Den Haag. Tot in de 60´er jaren gebruikte Batavus de aanduiding Bilonet, onverschillig of ze één, twee of drie versnellingen hadden, kleine tank of enorme tank, buddyseat of zadel, of Tour of Sport als toevoeging hadden. Bilonet bleef Bilonet, alhoewel dat vanaf 1960 begon te verwateren.
In 1961 zagen we een Batavus Rotary met Mosquito motortje, een rolaandrijver omdat men zoekend was naar een lichte damesbrommer. Dit werd geen verkoopsucces. In 1963 was men terug bij uitsluitend ILO motoren en het tegenwoordig zo gezochte model Whippet had ook deze krachtbron als aandrijving. Batavus lanceerde naast de nieuwe lichte automaat Mot-O-Mat ook een licht motorrijwiel, de TS50, die 4,3 pk bij 7000 tpm leverde.
De contacten die directeur Gaastra onderhield met ILO hebben ook geleid tot de hoekige ILO motor. Gaastra wilde een hoekiger blok in zijn Conforte hebben en ILO ontwierp dit, eigenlijk dus op speciaal verzoek van Batavus.

Batavette

In 1965 zien we de leuke Husky met bovenliggend buisframe verschijnen, helaas maar voor een jaar (het frame was te duur) en hij werd opgevolgd door de Tramp die leek op de Husky, maar een traditioneler frame had. In 1967 volgden de Batavettes met het Laura motortje, de ommezwaai naar de damesbrommertjes, zoals dat toen heette. Als aanvulling op deze categorie kwam later de Gogo serie.
Een aantal jaren was er ook de Combi-Sport die bij oppervlakkige beschouwing snel voor een Zundapp kon worden uitgemaakt.

ILO is dood, leve Sachs

`He-Ja´ stond voor Henk Jager, maar de verkoop was wel degelijk bij Batavus. Voor bijna f 6000, – werd u eigenaar van deze supersnelle rakker. U voelt het wel, we kruisen het sportpad van Batavus, dat in HMR42 aan de orde is gekomen. In de ´damessector´ kwam de Batavette met een nieuwe Laura M56 motor en van horen zeggen (we zagen ze nooit zelf) kwamen er nog korte tijd modellen als Mondial Black, een luxe eenvoudige brommer en de Grand Prix, een sportief uiterlijk, maar terug naar een twee-ketting motor met slechts twee versnellingen.
Voor de versnellingsbrommer in Nederland is dan het doek al lang gevallen. In 1984 verkoopt Batavus hier geen bromfietsen meer, maar des te meer wordt nog geleverd naar Duitsland. De Starflite, in Duitse uitvoering, onder andere ook andere tank, deed het daar uitstekend bij postorderbedrijven.

Batavus en de andere fabrieken.

Het verhaal over Batavus kan niet compleet zijn zonder even nog de raakvlakken te noemen met andere fabrieken, waardoor we beter kunnen begrijpen wat er allemaal gebeurde in die tijd. Allereerst: de gemiste kans. Yamaha had er in de zestiger jaren belang bij vaste voet te krijgen in Nederland. Daartoe wilde Yamaha samenwerken met Batavus, maar Gaastra zag er het belang niet van in. Yamaha ging toen in zee met het Motorpaleis in Rotterdam en u weet wat er van gekomen is…..
Wel nam men Magneet over. Daarbij ging het eigenlijk niet om het doorproduceren van Magneet brommers, maar om het dealernet, dus de verkoopkanalen. Een tijdlang zagen we identieke Magneet en Batavus bromfietsen. Ook Fongers en Germaan werden overgenomen.
Batavus werd later weer opgeslokt door de Anker Kolen Maatschappij die het failliete Plevier (Berini) had gekocht. Vanaf dat moment liggen er meerdere dwarsverbanden. Gazelle verkoopt Berini´s, maar gebruikt ook de Tomos vierbak motor. Tomos maakt kort gebruik van een Laura motortje en Batavus bouwt Laura en Tomos vierbak motoren in…. het één heeft steeds met het ander te maken.
De laatste Laura motor, de M56 in 1977, werd in nauwe samenwerking van Batavus met Laura (Rinus Bruynzeel van ex-Berini), gemaakt. Het prototype staat nog in Friesland op de kast bij iemand die destijds nauw betrokken was bij Batavus. In 1986 ging Batavus failliet en werd op zijn beurt weer opgeslokt in een het Accell concern, dat, nu we dit schrijven, net Sparta heeft overgenomen.

Eten en gegeten worden, de natuurwetten blijken ook in de economie te gelden.

Foto´s: Archief Stichting Historische Motor Documentatie.

De BatavusBromfietsClub staat niet in voor de juistheid van de gegevens zoals die in deze mooie reportage van het blad Het MotorRijwiel nr.43 van Januari/Februari 2000 zijn vermeld. Desondanks willen we u dit verhaal niet onthouden.

Ontvangen van:
Wietze Jonker.